ปกฺขหโตติ หตปกฺโข ปีฐสปฺปี ฯ ปทีเปยฺยสฺสาติ เตลกปลฺลาทิโน ทีปอุปกรณสฺสฯ เอวํ โข, ภิกฺขเวติ เอตฺถ เอโก ปุคฺคโล พหิทฺธา อาโลกํ อทิสฺวา มาตุ กุจฺฉิมฺหิเยว กาลํ กตฺวา อปาเยสุ นิพฺพตฺตนฺโต สกลมฺปิ กปฺปํ สํสรติฯ โสปิ ตโมตมปรายโณวฯ โส ปน กุหกปุคฺคโล ภเวยฺยฯ กุหกสฺส หิ เอวรูปา นิปฺผตฺติ โหตีติ วุตฺตํฯ

เอตฺถ จ ‘‘นีเจ กุเล’’ติอาทีหิ อาคมนวิปตฺติ เจว ปจฺจุปฺปนฺนปจฺจยวิปตฺติ จ ทสฺสิตาฯ ‘‘ทลิทฺเท’’ติอาทีหิ ปวตฺตปจฺจยวิปตฺติ, ‘‘กสิรวุตฺติเก’’ติอาทีหิ อาชีวุปายวิปตฺติ, ‘‘ทุพฺพณฺโณ’’ติอาทีหิ อตฺตภาววิปตฺติ, ‘‘พหฺวาพาโธ’’ติอาทีหิ ทุกฺขการณสมาโยโค, ‘‘น ลาภี’’ติอาทีหิ สุขการณวิปตฺติ เจว อุปโภควิปตฺติ จ, ‘‘กาเยน ทุจฺจริต’’นฺติอาทีหิ ตมปรายณภาวสฺส การณสมาโยโค, ‘‘กายสฺส เภทา’’ติอาทีหิ สมฺปรายิกตมูปคโมฯ สุกฺกปกฺโข วุตฺตปฏิปกฺขนเยน เวทิตพฺโพฯ

6. โอณโตณตสุตฺตวณฺณนา

[86] ฉฏฺเฐ โอณโตณโตติ อิทานิ นีจโก อายติมฺปิ นีจโก ภวิสฺสติฯ โอณตุณฺณโตติ อิทานิ นีโจ อายติํ อุจฺโจ ภวิสฺสติฯ อุณฺณโตณโตติ อิทานิ อุจฺโจ อายติํ นีโจ ภวิสฺสติฯ อุณฺณตุณฺณโตติ อิทานิ อุจฺโจ อายติมฺปิ อุจฺโจ ภวิสฺสติฯ วิตฺถาโร ปน เนสํ ปุริมสุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

7. ปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[87] สตฺตเม สมณมจโลติ สมณอจโล, มกาโร ปทสนฺธิกโร, นิจฺจลสมโณติ อตฺโถฯ อิมินา สตฺตวิธมฺปิ เสขํ ทสฺเสติฯ โส หิ สาสเน มูลชาตาย สทฺธาย ปติฏฺฐิตตฺตา อจโล นามฯ สมณปุณฺฑรีโกติ ปุณฺฑรีกสทิโส สมโณฯ ปุณฺฑรีกํ นาม อูนสตปตฺตํ สโรรุหํฯ อิมินา สุกฺขวิปสฺสกขีณาสวํ ทสฺเสติฯ โส หิ ฌานาภิญฺญานํ อภาเวน อปริปุณฺณคุณตฺตา สมณปุณฺฑรีโก นาม โหติฯ สมณปทุโมติ ปทุมสทิโส สมโณฯ ปทุมํ นาม ปริปุณฺณสตปตฺตํ สโรรุหํฯ อิมินา อุภโตภาควิมุตฺตํ ขีณาสวํ ทสฺเสติฯ โส หิ ฌานาภิญฺญานํ ภาเวน ปริปุณฺณคุณตฺตา สมณปทุโม นาม โหติ ฯ สมเณสุ สมณสุขุมาโลติ สพฺเพสุปิ เอเตสุ สมเณสุ สุขุมาลสมโณ มุทุจิตฺตสรีโร กายิกเจตสิกทุกฺขรหิโต เอกนฺตสุขีฯ เอเตน อตฺตานญฺเจว อตฺตสทิเส จ ทสฺเสติฯ

เอวํ มาติกํ นิกฺขิปิตฺวา อิทานิ ปฏิปาฏิยา วิภชนฺโต กถญฺจ, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ เสโขติ สตฺตวิโธปิ เสโขฯ ปาฏิปโทติ ปฏิปนฺนโกฯ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมาโน วิหรตีติ อรหตฺตํ ปตฺถยนฺโต วิหรติฯ มุทฺธาวสิตฺตสฺสาติ มุทฺธนิ อวสิตฺตสฺส, กตาภิเสกสฺสาติ อตฺโถฯ อาภิเสโกติ อภิเสกํ กาตุํ ยุตฺโตฯ อนภิสิตฺโตติ น ตาว อภิสิตฺโตฯ มจลปฺปตฺโตติ รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส ปุตฺตภาเวน เจว ปุตฺเตสุ เชฏฺฐกภาเวน จ น ตาว อภิสิตฺตภาเวน จ อภิเสกปฺปตฺติอตฺถาย อจลปฺปตฺโต นิจฺจลปตฺโตฯ มกาโร นิปาตมตฺตํฯ กาเยน ผุสิตฺวาติ นามกาเยน ผุสิตฺวาฯ

ยาจิโตว พหุลํ จีวรํ ปริภุญฺชตีติ ‘‘อิทํ, ภนฺเต, ปริภุญฺชถา’’ติ เอวํ ทายเกหิ ยาจมาเนเหว อุปนีตํ จีวรํ พหุํ ปริภุญฺชติ, กิญฺจิเทว อยาจิตํ, พากุลตฺเถโร วิยฯ ปิณฺฑปาตํ ขทิรวนมคฺเค สีวลิตฺเถโร วิยฯ เสนาสนํ อฏฺฐกนาครสุตฺเต (ม. นิ. 2.17 อาทโย; อ. นิ. 11.16 อาทโย) อานนฺทตฺเถโร วิยฯ คิลานปจฺจยํ ปิลินฺทวจฺฉเถโร วิยฯ ตฺยสฺสาติ เต อสฺสฯ มนาเปเนวาติ มนํ อลฺลียนเกนฯ สมุทาจรนฺตีติ กตฺตพฺพกิจฺจานิ กโรนฺติ ปวตฺตนฺติ วาฯ อุปหารํ อุปหรนฺตีติ กายิกเจตสิกอุปหารํ อุปหรนฺติ อุปนียนฺติฯ สนฺนิปาติกานีติ ติณฺณมฺปิ สนฺนิปาเตน นิพฺพตฺตานิฯ อุตุปริณามชานีติ อุตุปริณามโต อติสีตอติอุณฺหอุตุโต ชาตานิฯ วิสมปริหารชานีติ อจฺจาสนอติฏฺฐานาทิกา วิสมปริหารโต ชาตานิฯ โอปกฺกมิกานีติ วธพนฺธนาทิอุปกฺกเมน นิพฺพตฺตานิฯ กมฺมวิปากชานีติ วินาปิ อิเมหิ การเณหิ เกวลํ ปุพฺเพ กตกมฺมวิปากวเสเนว ชาตานิฯ จตุนฺนํ ฌานานนฺติ เอตฺถ ขีณาสวานมฺปิ พุทฺธานมฺปิ กิริยชฺฌานาเนว อธิปฺเปตานิฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

8. สํโยชนสุตฺตวณฺณนา

[88] อฏฺฐเม สาสเน ลทฺธปฺปติฏฺฐตฺตา โสตาปนฺโนว สมณมจโลติ วุตฺโต, นาติพหุคุณตฺตา น พหุปตฺตํ วิย สโรรุหํ สกทาคามี สมณปุณฺฑรีโกติ, ตโต พหุตรคุณตฺตา สตปตฺตํ วิย สโรรุหํ อนาคามี สมณปทุโมติ, ถทฺธภาวกรานํ กิเลสานํ สพฺพโส สมุจฺฉินฺนตฺตา มุทุภาวปฺปตฺโต ขีณาสโว สมณสุขุมาโลติฯ

9. สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา

[89] นวเม สมฺมาทิฏฺฐิโกติอาทีหิ อฏฺฐงฺคิกมคฺควเสน ปฐมสุตฺเต วิย สตฺต เสขา คหิตาฯ ทุติยวาเร ทสงฺคิกมคฺควเสน วา อรหตฺตผลญาณอรหตฺตผลวิมุตฺตีหิ สทฺธิํ, อฏฺฐงฺคิกมคฺควเสน วา สุกฺขวิปสฺสกขีณาสโว กถิโต, ตติยวาเร อุภโตภาควิมุตฺโต, จตุตฺถวาเร ตถาคโต จ ตถาคตสทิสขีณาสโว จาติฯ อิติ อิทํ สุตฺตํ ปฐมสุตฺเต กถิตปุคฺคลานํ วเสเนว กถิตํ, เทสนามตฺตเมว ปเนตฺถ นานนฺติฯ

10. ขนฺธสุตฺตวณฺณนา

[90] ทสเม ปฐมวาเร อรหตฺตตฺถาย ปโยคํ อนารภิตฺวา ฐิโต ปมาทวิหารี เสขปุคฺคโล กถิโตฯ ทุติยวาเร อนุปฺปาทิตชฺฌาโน อารทฺธวิปสฺสโก อปฺปมาทวิหารี เสขปุคฺคโล กถิโตฯ ตติยวาเร อารทฺธวิปสฺสโก อปฺปมาทวิหารี อฏฺฐวิโมกฺขลาภี เสขปุคฺคโล กถิโต, จตุตฺถวาเร ปรมสุขุมาลขีณาสโวติฯ

มจลวคฺโค จตุตฺโถฯ

(10) 5. อสุรวคฺโค

1. อสุรสุตฺตวณฺณนา

[91] ปญฺจมสฺส ปฐเม อสุโรติ อสุรสทิโส พีภจฺโฉฯ เทโวติ เทวสทิโส คุณวเสน อภิรูโป ปาสาทิโกฯ

2. ปฐมสมาธิสุตฺตวณฺณนา

[92] ทุติเย อชฺฌตฺตํ เจโตสมถสฺสาติ นิยกชฺฌตฺเต อปฺปนาจิตฺตสมาธิสฺสฯ อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนายาติ สงฺขารปริคฺคาหกวิปสฺสนาญาณสฺสฯ ตญฺหิ อธิปญฺญาสงฺขาตญฺจ, ปญฺจกฺขนฺธสงฺขาเตสุ จ ธมฺเมสุ วิปสฺสนาภูตํ, ตสฺมา ‘‘อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนา’’ติ วุจฺจตีติฯ

3. ทุติยสมาธิสุตฺตวณฺณนา

[93] ตติเย โยโค กรณีโยติ ยุตฺตปฺปยุตฺตตา กตฺตพฺพาฯ ฉนฺโทติ กตฺตุกมฺยตาฉนฺโทฯ วายาโมติ ปโยโคฯ อุสฺสาโหติ ตโต อธิมตฺตตรํ วีริยํฯ อุสฺโสฬฺหีติ ปงฺกลคฺคสกฏอุทฺธรณสทิสํ มหาวีริยํฯ อปฺปฏิวานีติ อนิวตฺตนตาฯ

4. ตติยสมาธิสุตฺตวณฺณนา

[94] จตุตฺเถ เอวํ โข, อาวุโส, สงฺขารา ทฏฺฐพฺพาติอาทีสุ, อาวุโส, สงฺขารา นาม อนิจฺจโต ทฏฺฐพฺพา, อนิจฺจโต สมฺมสิตพฺพา, อนิจฺจโต ปสฺสิตพฺพาฯ ตถา ทุกฺขโต, อนตฺตโตติ เอวํ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เอวํ โข, อาวุโส, จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพนฺติอาทีสุปิ ปฐมชฺฌานวเสน, อาวุโส, จิตฺตํ สณฺฐเปตพฺพํ ปฐมชฺฌานวเสน สนฺนิสาเทตพฺพํ, ปฐมชฺฌานวเสน เอโกทิ กาตพฺพํ, ปฐมชฺฌานวเสน สมาทหิตพฺพํฯ ตถา ทุติยชฺฌานาทิวเสนาติ เอวํ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อิเมสุ ตีสุปิ สุตฺเตสุ สมถวิปสฺสนา โลกิยโลกุตฺตราว กถิตาฯ

5. ฉวาลาตสุตฺตวณฺณนา

[95] ปญฺจเม ฉวาลาตนฺติ สุสาเน อลาตํฯ มชฺเฌ คูถคตนฺติ มชฺฌฏฺฐาเน คูถมกฺขิตํฯ เนว คาเม กฏฺฐตฺถํ ผรตีติ กูฏโคปานสิถมฺภโสปานาทีนํ อตฺถาย อนุปเนยฺยตาย คาเม น กฏฺฐตฺถํ สาเธติ, เขตฺตกุฏิปาทํ วา มญฺจปาทํ วา กาตุํ อนุปเนยฺยตาย น อรญฺเญ กฏฺฐตฺถํ สาเธติฯ ทฺวีสุ โกฏีสุ คยฺหมานํ หตฺถํ ฑหติ, มชฺเฌ คยฺหมานํ คูเถน มกฺเขติฯ ตถูปมนฺติ ตํสริกฺขกํฯ อภิกฺกนฺตตโรติ สุนฺทรตโรฯ ปณีตตโรติ อุตฺตมตโรฯ ควา ขีรนฺติ คาวิโต ขีรํฯ ขีรมฺหา ทธีติอาทีสุ ปรํ ปรํ ปุริมโต ปุริมโต อคฺคํ, สปฺปิมณฺโฑ ปน เตสุ สพฺเพสุปิ อคฺคเมว ฯ อคฺโคติอาทีสุ คุเณหิ อคฺโค เจว เสฏฺโฐ จ ปมุโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จาติ เวทิตพฺโพฯ ฉวาลาตูปมาย น ทุสฺสีโล ปุคฺคโล กถิโต, อปฺปสฺสุโต ปน วิสฺสฏฺฐกมฺมนฺโต โคณสทิโส ปุคฺคโล กถิโตติ เวทิตพฺโพฯ ฉฏฺเฐ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

7. ขิปฺปนิสนฺติสุตฺตวณฺณนา

[97] สตฺตเม ขิปฺปนิสนฺตีติ ขิปฺปนิสามโน สีฆํ ชานิตุํ สมตฺโถฯ สุตานญฺจ ธมฺมานนฺติ สุตปฺปคุณานํ ตนฺติธมฺมานํฯ อตฺถูปปริกฺขีติ อตฺถํ อุปปริกฺขโกฯ อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญายาติ อฏฺฐกถญฺจ ปาฬิญฺจ ชานิตฺวาฯ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหตีติ นวโลกุตฺตรธมฺมานํ อนุรูปธมฺมภูตํ สสีลกํ ปุพฺพภาคปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติฯ โน จ กลฺยาณวาโจติ น สุนฺทรวจโนฯ น กลฺยาณวากฺกรโณติ น สุนฺทรวจนโฆโส โหติฯ โปริยาติอาทีหิ สทฺธิํ โน-กาโร โยเชตพฺโพเยวฯ คุณปริปุณฺณาย อปลิพุทฺธาย อโทสาย อคฬิตปทพฺยญฺชนาย อตฺถํ วิญฺญาเปตุํ สมตฺถาย วาจาย สมนฺนาคโต น โหตีติ อตฺโถฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

8. อตฺตหิตสุตฺตวณฺณนา

[98-99] อฏฺฐมํ ปุคฺคลชฺฌาสยวเสนาปิ ทสพลสฺส เทสนาญาณวิลาเสนาปิ กถิตํ, นวมํ ปญฺจเวรวเสนฯ

10. โปตลิยสุตฺตวณฺณนา

[100] ทสเม กาเลนาติ ยุตฺตปฺปตฺตกาเลนฯ ขมตีติ รุจฺจติฯ ยทิทํ ตตฺถ ตตฺถ กาลญฺญุตาติ ยา เอสา ตตฺถ ตตฺถ กาลํ ชานนาฯ ตํ ตํ กาลํ ญตฺวา หิ อวณฺณารหสฺส อวณฺณกถนํ วณฺณารหสฺส จ วณฺณกถนํ ปณฺฑิตานํ ปกตีติ ทสฺเสติฯ

อสุรวคฺโค ปญฺจโมฯ

ทุติยปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

3. ตติยปณฺณาสกํ

(11) 1. วลาหกวคฺโค

1-2. วลาหกสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[101-2] ตติยปณฺณาสกสฺส ปฐเม วลาหกาติ เมฆาฯ ภาสิตา โหติ โน กตฺตาติ ‘‘อิทญฺจิทญฺจ กริสฺสามี’’ติ เกวลํ ภาสติเยว, น กโรติฯ กตฺตา โหติ โน ภาสิตาติ อกเถตฺวาว ‘‘อิทญฺจิทญฺจ มยา กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ กตฺตา โหติฯ เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ทุติยํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

3. กุมฺภสุตฺตวณฺณนา

[103] ตติเย กุมฺภาติ ฆฏาฯ ตุจฺโฉ ปิหิโตติ ริตฺตโก ปิหิตมุโขฯ ปูโร วิวโฏติ อุทกปุณฺโณ อปารุตมุโขฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ

4. อุทกรหทสุตฺตวณฺณนา

[104] จตุตฺเถ อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโสติอาทีสุ ปุราณปณฺณรสสมฺภินฺนวณฺโณ กาฬอุทโก คมฺภีโรภาโส นาม, อจฺฉวิปฺปสนฺนมณิวณฺณอุทโก อุตฺตาโนภาโส นามฯ

5-6. อมฺพสุตฺตวณฺณนา

[105-6] ปญฺจเม อามํ ปกฺกวณฺณีติ อามกํ หุตฺวา โอโลเกนฺตานํ ปกฺกสทิสํ ขายติฯ เอวํ สพฺพปทานิ ทฏฺฐพฺพานิฯ ฉฏฺฐํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

7. มูสิกสุตฺตวณฺณนา

[107] สตฺตเม โย อาวาฏํ ขณติ, น จ ตตฺถ วสติ, โส คาธํ กตฺตา โน วสิตาติ วุจฺจติฯ ขนฺตาติปิ ปาโฐฯ อิมินา นเยน สพฺพปทานิ เวทิตพฺพานิฯ

8. พลีพทฺทสุตฺตวณฺณนา

[108] อฏฺฐเม โย อตฺตโน โคคณํ มทฺทติ, น ปรโคคณํ, อยํ สควจณฺโฑ โน ปรควจณฺโฑติ เอวํ สพฺพปทานิ เวทิตพฺพานิฯ อุพฺเพเชตา โหตีติ ฆฏฺเฏตฺวา วิชฺฌิตฺวา อุพฺเพคปตฺตํ กโรติฯ

9. รุกฺขสุตฺตวณฺณนา

[109] นวเม เผคฺคุ เผคฺคุปริวาโรติ นิสฺสาโร เผคฺคุรุกฺโข เผคฺคุรุกฺเขเหว ปริวุโตฯ สารปริวาโรติ ขทิราทีหิ สารรุกฺเขเหว ปริวุโตฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ

10. อาสีวิสสุตฺตวณฺณนา

[110] ทสเม อาคตวิโส น โฆรวิโสติ ยสฺส วิสํ อาคจฺฉติ, โฆรํ ปน น โหติ, จิรกาลํ น ปีเฬติฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยติฯ

วลาหกวคฺโค ปฐโมฯ

(12) 2. เกสิวคฺโค

1. เกสิสุตฺตวณฺณนา

[111] ทุติยสฺส ปฐเม เกสีติ ตสฺส นามํฯ อสฺสทมฺเม สาเรตีติ อสฺสทมฺมสารถิฯ สณฺเหนปิ วิเนตีติอาทีสุ ตสฺส อนุจฺฉวิกํ สกฺการํ กตฺวา สุโภชนํ โภเชตฺวา มธุรปานํ ปาเยตฺวา มุทุวจเนน สมุทาจริตฺวา ทเมนฺโต สณฺเหน ทเมติ นาม, ชาณุพนฺธนมุขพนฺธนาทีหิ เจว ปโตทวิชฺฌนกสาภิฆาตผรุสวจเนหิ จ ทเมนฺโต ผรุเสน ทเมติ นาม, กาเลน กาลํ ตทุภยํ กโรนฺโต สณฺหผรุเสน ทเมติ นามฯ

2. ชวสุตฺตวณฺณนา

[112] ทุติเย อชฺชเวนาติ อุชุกภาเวนฯ ชเวนาติ ปทเวเคนฯ ขนฺติยาติ อธิวาสนกฺขนฺติยาฯ โสรจฺเจนาติ สุจิภาวสีเลนฯ ปุคฺคลคุณงฺเคสุ ชเวนาติ ญาณชเวนฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

3. ปโตทสุตฺตวณฺณนา

[113] ตติเย ปโตทจฺฉายนฺติ วิชฺฌนตฺถํ อุกฺขิตฺตสฺส ปโตทสฺส ฉายํฯ สํวิชฺชตีติ ‘‘ชโว เม คเหตพฺโพ’’ติ สลฺลกฺขณวเสน สํวิชฺชติฯ สํเวคํ อาปชฺชตีติ สํเวคํ ปฏิปชฺชติ โลมเวธวิทฺโธติ โลมกูเป ปโตทเวเธน วิทฺธมตฺโตฯ จมฺมเวธวิทฺโธติ ฉวิจมฺมํ ฉินฺทนฺเตน ปโตทเวเธน วิทฺโธฯ อฏฺฐิเวธวิทฺโธติ อฏฺฐิํ ภินฺทนฺเตน เวเธน วิทฺโธฯ กาเยนาติ นามกาเยนฯ ปรมสจฺจนฺติ นิพฺพานํฯ สจฺฉิกโรตีติ ปสฺสติฯ ปญฺญายาติ สหวิปสฺสนาย มคฺคปญฺญายฯ

4. นาคสุตฺตวณฺณนา

[114] จตุตฺเถ อฏฺฐิํ กตฺวาติ อฏฺฐิโก หุตฺวาฯ ติณวนินฺนาทสทฺทานนฺติ เอตฺถ ติณโวติ ฑิณฺฑิโม, นินฺนาทสทฺโทติ สพฺเพสมฺปิ เอกโตมิสฺสิโต มหาสทฺโทฯ ฑํสาทีสุ ฑํสาติ ปิงฺคลมกฺขิกา, มกสา มกสาวฯ ขิปฺปญฺเญว คนฺตา โหตีติ สีลสมาธิปญฺญาวิมุตฺติวิมุตฺติญาณทสฺสนานิ ปูเรตฺวา สีฆเมว คนฺตา โหติฯ

5. ฐานสุตฺตวณฺณนา

[115] ปญฺจเม ฐานานีติ การณานิฯ อนตฺถาย สํวตฺตตีติ อหิตาย อวฑฺฒิยา สํวตฺตติฯ เอตฺถ จ ปฐมํ โอปาตกฺขณนมจฺฉพนฺธนสนฺธิจฺเฉทนาทิเภทํ สทุกฺขํ สวิฆาตํ ปาปกมฺมํ เวทิตพฺพํ, ทุติยํ สมชีวิกานํ คิหีนํ ปุปฺผจฺฉฑฺฑกาทิกมฺมํ สุธาโกฏฺฏน-เคหจฺฉาทนอสุจิฏฺฐานสมฺมชฺชนาทิกมฺมญฺจ เวทิตพฺพํ, ตติยํ สุราปานคนฺธวิเลปนมาลาปิฬนฺธนาทิกมฺมญฺเจว อสฺสาทวเสน ปวตฺตํ ปาณาติปาตาทิกมฺมญฺจ เวทิตพฺพํ, จตุตฺถํ ธมฺมสฺสวนตฺถาย คมนกาเล สุทฺธวตฺถจฺฉาทน-มาลาคนฺธาทีนํ อาทาย คมนํ เจติยวนฺทนํ โพธิวนฺทนํ มธุรธมฺมกถาสวนํ ปญฺจสีลสมาทานนฺติ เอวมาทีสุ โสมนสฺสสมฺปยุตฺตํ กุสลกมฺมํ เวทิตพฺพํฯ ปุริสถาเมติ ปุริสสฺส ญาณถามสฺมิํฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ

6. อปฺปมาทสุตฺตวณฺณนา

[116] ฉฏฺเฐ ยโต โขติ ยทา โขฯ สมฺปรายิกสฺสาติ เทสนามตฺตเมตํ, ขีณาสโว ปน เนว สมฺปรายิกสฺส, น ทิฏฺฐธมฺมิกสฺส มรณสฺส ภายติฯ โสว อิธ อธิปฺเปโตฯ เกจิ ปน ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิ ภาวิตาติ วจนโต โสตาปนฺนํ อาทิํ กตฺวา สพฺเพปิ อริยา อธิปฺเปตา’’ติ วทนฺติฯ

7. อารกฺขสุตฺตวณฺณนา

[117] สตฺตเม อตฺตรูเปนาติ อตฺตโน อนุรูเปน อนุจฺฉวิเกน, หิตกาเมนาติ อตฺโถฯ รชนีเยสูติ ราคสฺส ปจฺจยภูเตสุฯ ธมฺเมสูติ สภาเวสุ, อิฏฺฐารมฺมเณสูติ อตฺโถฯ เอวํ สพฺพตฺถ นโย เวทิตพฺโพฯ น รชฺชตีติ ทิฏฺฐิวเสน น รชฺชติฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ น จ ปน สมณวจนเหตุปิ คจฺฉตีติ สมณานํ ปรวาทีนํ วจนเหตุปิ อตฺตโน ทิฏฺฐิํ ปหาย เตสํ ทิฏฺฐิวเสน น คจฺฉตีติ อตฺโถฯ อิธาปิ ขีณาสโวว อธิปฺเปโตฯ

8-10. สํเวชนียาทิสุตฺตตฺตยวณฺณนา

[118-120] อฏฺฐเม ทสฺสนียานีติ ปสฺสิตพฺพยุตฺตกานิฯ สํเวชนียานีติ สํเวคชนกานิฯ นวเม ชาติภยนฺติ ชาติํ อารพฺภ อุปฺปชฺชนกภยํฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ ทสเม อคฺคิภยนฺติ อคฺคิํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชนกภยํฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ

เกสิวคฺโค ทุติโยฯ